สวัสดีเย็นวันพุธอันสดใส ตอนนี้เด็กๆ ทุกคน เปิดเทอมกันมาครบสัปดาห์แล้ว หลายคนๆ คงเริ่มเบื่อกับการเรียนวิชาการที่หนักหน่วงเข้มข้น วันนี้เราเลยจะชวนทุกคนมาออกท่าออกทาง ขยับเข้งขยับขา โยกย้ายส่ายสะโพกกันสักเล็กน้อย กับการเรียนภาคปฏิบัติของวิชาดนตรีและนาฏศิลป์ไทย
…งามแสงเดือนมาเยือนส่องหล้า งามใบหน้ามาอยู่วงรำ (ซ้ำ) เราเล่นกันเพื่อสนุก เปลื้องทุกข์วายระกำ ขอให้เล่นฟ้อนรำ เพื่อสามัคคีเอย… เพลงงามแสงเดือน หนึ่งในเพลงรำวงมาตรฐานในวิชานาฏศิลป์ไทย ที่เด็กๆ หลายคนน่าจะเคยได้ฟังกันมาบ่อยครั้ง แต่สำหรับใครที่ยังไม่รู้จัก หรือบางทีอาจลืมเลือนไปแล้ว เรามาเตรียมตัวตั้งวง ยกมือขวาขึ้นเหนือศรีษะ มือซ้ายจับจีบไว้ตรงเอว เดินเรียงแถวหน้ากระดานมาเรียนวิชานี้ไปพร้อมๆ กันเลย
“นาฏศิลป์” เป็นศิลปะการแสดงประกอบดนตรี เช่น ฟ้อน รำ ระบำ โขน แต่ละท้องถิ่นจะมีชื่อเรียกและมีลีลาท่าทางการแสดงที่แตกต่างกันไป นาฏศิลป์ไทย ได้รับอิทธิพลแบบแผนตามแนวคิดจากต่างชาติเข้ามาผสมผสาน โดยเฉพาะชนชาติชวาและเขมรก่อนที่จะนำมาปรับปรุงให้เป็นรูปแบบตามเอกลักษณ์ของไทย ตัวอย่างเช่น เทวรูปศิวะปางนาฏราชที่สร้างเป็นท่าร่ายรำของพระอิศวร มีทั้ง หมด 108 ท่า นับเป็นคัมภีร์สำหรับการฟ้อนรำที่มีอิทธิพลสำคัญต่อแบบแผนและถ่ายทอดนาฏศิลป์ของไทย จนเกิดขึ้นเป็นเอกลักษณ์ของตนเอง บรรดาผู้เชี่ยวชาญที่ศึกษาทางด้านนาฏศิลป์ไทยได้สันนิษฐานว่า อารยธรรมด้านนาฏศิลป์ของอินเดียนี้ได้เผยแพร่เข้ามาสู่ประเทศไทยตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตามประวัติการสร้างเทวาลัยศิวะนาฏราชในปี พ.ศ. 1800 ดังนั้นท่ารำไทยที่ดัดแปลงมาจากอินเดียในครั้งแรก จึงเป็นความคิดของนักปราชญ์ ในสมัยกรุงศรีอยุธยา และมีการแก้ไขปรับปรุงหรือประดิษฐ์ขึ้นใหม่ ในกรุงรัตนโกสินทร์ จนนำมาสู่การประดิษฐ์ท่าร่ายรำที่ใช้ในการเรียนการสอนวิชานาฏศิลป์มาจนถึงปัจจุบันโดยนาฏศิลป์ไทย แบ่งรูปแบบการแสดงตามลักษณะเป็น 4 ประเภท คือ
- โขน การแสดงนาฏศิลป์ชั้นสูงของไทย ผู้แสดงจะต้องสวมหัวที่เรียกว่าโขน และใช้ลีลาท่าทางการแสดงด้วยการเต้นไปตามบทพากย์
2. ละคร เป็นศิลปะการร่ายรำที่เล่นเป็นเรื่องราว มีพัฒนาการมาจากการเล่านิทาน มีเอกลักษณ์ในการแสดงและการดำเนินเรื่องด้วยกระบวนลีลาท่าทาง เข้าบทร้อง มีแบบแผนการเล่นที่เป็นทั้งของชาวบ้านและของหลวงที่เรียกว่า ละครโนราชาตรี ละครนอก และละครใน
3. รำ ระบำ เป็นศิลปะการ่ายรำประกอบดนตรีและบทขับร้อง โดยไม่เล่นเป็นเรื่องราว ซึ่งอธิบายได้ดังนี้
- รำ ศิลปะแห่งการร่ายรำที่มีผู้แสดงตั้งแต่ 1-2 คน เช่นการรำเดี่ยว การรำคู่ การรำอาวุธ
- ระบำ ศิลปะแห่งการร่ายรำที่มีผู้แสดงตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป มีลักษณะการแต่งกายคล้ายคลึงกัน กระบวนท่าร่ายรำคล้ายคลึงกัน
4. การแสดงพื้นเมือง เป็นศิลปะการร่ายรำที่มีทั้งรำ ระบำ หรือการละเล่นที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มชนตามวัฒนธรรมในแต่ละภูมิภาค ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นภูมิภาคได้ 4 ภาค เช่น รำวง (ภาคกลาง) ฟ้อนเทียน (ภาคเหนือ) รำกระทบไม้ (ภาคอีสาน) รำโนรา (ภาคใต้)
“ดนตรีไทย” สันนิษฐานว่าได้แบบอย่างมาจากอินเดีย เนื่องจากอินเดียเป็นแหล่งอารยธรรมโบราณที่สำคัญแห่งหนึ่งของโลก อารยธรรมต่างๆ ของอินเดียได้เข้ามามีอิทธิพลต่อประเทศต่างๆ ในแถบเอเชียอย่างมาก ทั้งในด้านศาสนา ประเพณี ความเชื่อ ตลอดจนศิลปะแขนงต่างๆ โดยเฉพาะทางด้านดนตรี และยังถือเป็นมรดกอันล้ำค่าของชาติไทยอีกด้วย ลักษณะของเครื่องดนตรีไทยสามารถจำแนกเป็น 4 ประเภทคือ
เครื่องดีด เล่นโดยการใช้นิ้วดีดเพื่อให้เกิดเสียง เช่น จะเข้ พิณ
เครื่องสี เล่นด้วยการใช้คันชักสีไปมาที่สาย เช่น ซอสามสาย ซออู้ ซอด้วง
เครื่องตี เล่นด้วยการใช้มือหรือไม้ตี เช่น กลอง ตะโพน ฉิ่ง ฉาบ ระนาด ฆ้องวง
เครื่องเป่า เล่นด้วยการใช้ปากเป่าให้เกิดเสียง เช่น ขลุ่ย ปี่
วิชาดนตรีและนาฏศิลป์ไทย เป็นแขนงนึงของวิชาศิลปะ ที่ถูกบรรจุอยู่ในแผนการเรียนการสอนของนักเรียนชั้นประถมศึกษา และมัธยมศึกษา ซึ่งในบางโรงเรียนวิชานี้อาจเป็นวิชาทางเลือกให้เด็กๆ ได้เลือกเรียนด้วยความสมัครใจหรือบางโรงเรียนอาจจัดให้เป็นวิชาบังคับ ถึงแม้วิชานี้จะไม่ได้เน้นหนักทางด้านวิชาการ แต่ก็มีข้อดีอยู่มาก เพราะผู้เรียนทุกคนจะได้ฝึกฝนสมาธิ ความอดทน ความกล้าแสดงออก ความรับผิดชอบ และยังได้เป็นหนึ่งในผู้อนุรักษ์ศิลปะ วัฒนธรรมของชาติให้ยืนยาวต่อไป
ปิดท้ายกับเรื่องน่าสนใจเป็นของแถมให้กับ น้องๆ หนูๆ ด้วยแสตมป์ฟังดนตรีไทยได้ หรือแสตมป์ชุดงานแสดงตราไปรษณียากร ปี 2558 ที่เป็นภาพเครื่องดนดนตรี 4 ชนิด (ซอด้วง ซอสามสาย ระนาดเอก และจะเข้) เครื่องดนตรีส่วนพระองค์ ในสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ที่ทรงอนุญาตให้นำมาเป็นต้นแบบภาพ เพื่อเทิดพระเกียรติในฐานะที่ทรงเป็น “วิศิษฎศิลปิน” เจ้าฟ้าผู้มีอัจฉริยภาพด้านดนตรีไทย ใครที่มีแสตมป์ชุดนี้จะสามารถรับชมและรับฟังดนตรีผ่านเทคโนโลยีเสมือนจริง AR ได้อีกด้วย
